Reisverslag Dental camp Mongolië 2019
(Op vrijdag 6 september 2019 vertrok in alle vroegte een delegatie van Stichting Dhampus en Stichting Vrienden van de Steppe Nomaden Mongolië (VSNM) voor een reis naar Mongolië via Düsseldorf en Moskou om de ontwikkelingsprojecten die daar met onze financiële steun in gang zijn gezet, te monitoren. Patty Voorsmit (partner van tandarts Joost van Vlijmen) doet verslag.
Joost en ik werden dit jaar vergezeld door Annemarie Haverkamp, journaliste, die een reisverslag zou maken voor het Radboud Magazine van de Universiteit Nijmegen (Joost is een alumni) en de Gelderlander. Vanuit de VSNM reisde het voltallige bestuur mee, met name vanwege de opening van een uitbreiding en inrichting van een schoolgebouw in Sogog, door deze Stichting gefinancierd.
Zaterdagochtend om 07.00 uur was de aankomst in Ulaanbaatar, waar we werden opgehaald door een medewerker van de NGO ‘Source of Steppe Nomads’ (SSN). Met een tijdsverschil met Nederland van 6 uur was alleen al dit stuk een reis van 18 uur. Maar ons programma was zo vol dat we -na een kort bezoek aan de stad voor een ontbijt en achterlaten van kledingdonaties - weer terug keerden naar het vliegveld voor nóg een vlucht om ons reisdoel te bereiken. Aan het begin van de middag bereikten wij Olgii, hoofdstad van de provincie Bayan-Ulgi. Daar namen we ons intrek in een eenvoudig hotel en na een eerste werkafspraak en een warme maaltijd in restaurant Pamukkale, was het vroeg naar bed om de lange reis te verwerken en in het nieuwe ritme te komen.
De volgende dag arriveerde de bus waarmee wij die week zouden reizen en ontmoetten wij onze vertrouwde lokale contactpersoon van SSN Lena Khadzidolda, wat een hartelijk weerzien was. Na de nodige boodschappen (toiletpapier, veel water, fruit en groenten vooral) en een bezoek aan de lokale markt vertrokken wij naar de eerste werkplek Sogog, een busrit door het weidse steppelandschap van ruim 2 uur.
We logeerden tijdens deze reis steeds bij een ander gastgezin. En elke keer werden we hartelijk verwelkomd met o.a. een uitgebreid en feestelijke avondmaaltijd met dampend schapenvlees met deegrollen. We konden het alleen maar ondergaan: het is hun manier om de dankbaarheid te tonen dat we de moeite nemen om daar hulp te bieden en steppenfamilies zijn buitengewoon gastvrij. Er zijn die week vier schapen ter ere van onze komst geslacht. Overigens bekostigen wij dit discreet via Lena zelf en worden de families voor logies en eten betaald.
De Mongoolse collega van Joost arriveerde ook op maandag ochtend met haar assistente en wij zijn direct begonnen met de controle en behandeling van kinderen in de lagere school leeftijd die in het internaat verbleven.
Joost: “Mijn eerste bezoek van ruim 3 jaar geleden staat me nog vers in het geheugen: veel slechte gebitten, ik kan me een gaaf gebit niet herinneren, dit keer zie ik er gelukkig wel een aantal. Ik heb nu een verpakking meegenomen van “ Silver Diamine Fluoride “ (SDF). De twee actieve componenten zilver en fluoride zorgen voor het stoppen van het actieve cariës proces. Vooral te gebruiken voor kinderen met een ” ramp gebit “ of kinderen die zich moeilijk laten behandelen. Een nadeel is dat na applicatie van de vloeistof de tand of kies zwart is verkleurd, dus enige uitleg is wel gewenst!”
We behandelden niet alleen kinderen, maar ook docenten en familieleden van het personeel kwamen langs.
Gelukkig waren er toch ook vele gebitten zonder problemen, kinderen kregen fluoride applicaties maar Joost moest ook wel wat gebitselementen verwijderen, voornamelijk melkelementen als deze pijnklachten gaven, dan wel omdat er een ontsteking in de mond zat.
Deze reisweek was ook uitgekozen omdat het nieuwe gebouw van de lagere school in Sogog in gebruik zou worden genomen. Deze verbouwing is door de Stichting Friends van Steppe Nomads in samenwerking met Wilde Ganzen gefinancierd. Ook werden verschillende nieuwe kassen die deze Stichting gefinancierd heeft bezocht.
De lokale bevolking is niet gewend groenten te eten. Medewerkers van SSN leert een aantal ondernemende gezinnen putten te slaan en kassen te maken; met zaden vanuit Nederland worden nu komkommers in de kas, naast aardappelen, wortels en uien verbouwd. Ook worden komkommers voor de winter in zuur ingelegd. SSN ziet er met haar bestuur op toe dat dit ten goede komt van arme families. Vandaar ook dat naast de oprichters en bestuurders van de Stichting Haaije Postma en Astrid van der Looij ook de penningmeester Dick Smith (voor ’t eerst) mee was gereisd en een vriend Rob Theunissen, in het dagelijkse leven eigenaar van een kledingwinkel, die zich dienstbaar maakte voor alle mogelijke hulp en met name een groot paardenliefhebber is.
(vlnr: Joost, Patty, Haaije, Astrid, Dick, Rob en Annemarie)
In de middag liep het hele dorp uit naar de opening van de nieuwe lagere school, veel toespraken, overhandigen van cadeaus en traditionele feestelijkheden als een paardenrace voor kinderen (zónder zadel!) en een worstelwedstrijd.
Toen de linten door de officiële vertegenwoordigers werden doorgeknipt, strooiden ook als traditie de docenten gigantische hoeveelheden snoepgoed in het rond (!). Het is een traditie waarvan het zinloos is daartegen in te gaan. Dus blijven we zeggen dat snoepen wel kan, maar niet de hele dag door en dat er dan wel ’s avonds voor het slapen gaan gepoetst moet worden. Dat laatste begint zo langzamerhand na jarenlang dit aan ouders en docenten te vertellen, door te dringen. Maar steppekinderen die bijvoorbeeld pas op hun zesde jaar voor ’t eerst op de school komen, hebben vaak al een verrot melkgebit.
Na Sogog reisden we in een klein uur naar Ulaankhus om te werken in zowel de crèche als in het internaat van de lagere school. Daar bijna hetzelfde beeld: meer gebitten zonder problemen en daar waar er sprake was van een slecht gebit bleek het betreffende kind nieuw te zijn op school dan wel zich tot nu toe te hebben onttrokken aan de tandheelkundige controles. Het was hard werken tot zeven uur in de avond.......
Tijdens de reis vernam Annemarie dat ze met haar roman ‘De achtste dag’ genomineerd was voor de Bronzen Uil, de jaarlijks toegekende Belgische literatuurprijs voor het beste Nederlandstalige debuut, wat een blij bericht! Later bleek dat ze die ook daadwerkelijk gewonnen heeft! 
De volgende dag was een reisdag naar Dayan, een halve dag reizen in de bus door een vrijwel ongerept steppelandschap omzoomd door besneeuwde bergen. Onderweg zagen we de nomadenfamilies hun kuddes hoeden, vooral schapen en geiten, waarvan de kasjmierwol vandaan komt, verder jaks voor de boter en de melk, paarden om zich te vervoeren en als men rijker is kamelen als lastdragers als er verder moet worden getrokken. 
We verbleven twee dagen bij families thuis , sliepen in gers en behandelden mensen uit de omgeving , oud en jong. Inmiddels was het begonnen te sneeuwen en waren de nomadenfamilies al druk bezig hun gers af te breken om terug te keren naar hun dorpen.
Met Astrid, Haaije en Dick bezochten we ook de met steun van 'Wilde ganzen' gefinancierde ‘shelters’: winterverblijven voor de kuddes van een aantal arme families, wanneer het tot -40 kan gaan vriezen en de shelter ingesneeuwd kan raken en onbereikbaar. Een lid van de families verblijft dan in een hutje naast de shelter om de dieren te kunnen blijven voeren.
In Olgii lukte het ons om een provinciaal bestuurder te spreken over ons tandheelkundige zorgproject in de provincie. Hij toonde duidelijk waardering voor wat wij deden. Voorzichtig probeerden we er achter te komen of de financiering door de overheid kon worden overgenomen als wij ons over twee jaar zouden terug trekken. Stichting Dhampus heeft dit project geadopteerd tot 2021, waardoor eens per kwartaal 2 tandartsen met assistent, chauffeur en jeep vanuit Olgii naar Sogog en Ulankhuus reizen voor voorlichting en behandeling op de scholen. Hierin zit vanaf dit jaar al 30% eigen bijdrage van SSN bij. Maar daar hoeven we eigenlijk niet op te rekenen, helaas.
De financiering komt vanuit de centrale overheid. In het karige budget voor gezondheidszorg staat zorg voor moeder en kind als ook specialistische zorg in een ziekenhuis hoog op de lijst. Die tandheelkundige zorg is bovendien alleen aanwezig in de lokale hoofdstad Olgii. Tandheelkundige zorg is zelfs in Nederland, laat staan in het uiterste noorden van Mongolië, een luxe. Maar wie kiespijn, een afgebroken tand, slechte adem door verwaarloosde tandzorg of wat dan ook heeft, weet hoe belangrijk dit is.
In Dayan is in een kleine nederzetting met voorzieningen als een winkel en een benzinepomp ook een kleine medische post, die van tijd tot tijd bemand wordt. Met Stichting Friends of Steppe Nomads en de lokale NGO SSN is nu afgesproken dat we in samenwerking met de lokale NGO SSN (lees Lena Khadzidolda) gaan onderzoeken of er een mogelijkheid is dat Stichting Dhampus hier een basis voorziening voor een tandartspost kan neerzetten en dat eens in het kwartaal een tandarts uit Olgii deze post bezoekt. De bevolking is te arm om er van uit te gaan dat ze zonder onze hulp dit kunnen bekostigen.
Wij besloten onze reis met een drankje in de 'Irish Pub' in Ulan Batar en vlogen de volgende ochtend terug naar Nederland.
Naschrift november 2020: we hadden bij de vrolijke toast in september 2019 in Ulan Batar niet kunnen bevroeden wat in de maanden er na ons overkwam: het volstrekt onverwachte overlijden van Joost en daaroverheen de corona-crisis; gebeurtenissen die alle betrokkenen diep raakten.
Ook in Mongolië heeft de corona veel schade berokkend. De bezoeken van Davgaa hebben niet plaats kunnen vinden, wel heeft het bestuur besloten geld te reserveren om SSN en de tandheelkundige steun in Bayan-Ulgi te blijven ondersteunen tot 2023.
In 2020 zijn de artikelen van Annemarie Haverkamp in zowel het Radboud Magazine als de Gelderlander verschenen. Ook wijdde Annemarie een van haar wekelijke columns in de Gelderlander aan deze reis.
Foto's en verslag: Patty Voorsmit.
